სამეცნიერო გვერდი

სიორენ კირკეგორის ფილოსოფია

   

       დანიელმა ფილოსოფოსმა ს. კირკეგორმა (1813-1855) 1841წ, დაიცვა სამაგისტრო დისერტაცია თემაზე "ირონიის ცნების შესახებ" ამავე წელს სასწავლებლად წავიდა ბერლინში, მაგრამ იქ მხოლოდ ხუთი თვე დარჩა, პოლიტიკაში რეაქციონერი და დემოკრატიის მტერი, იგი ამავე დროს ებრძოდა იფიციალურ ფილოსოფიას. 1855 წ. უშვებდა გაზეთს "წამი" რომლის ერთადერთი თანამშრომელი თითონ იყო, გამოსცა სულ 10 ნომერი, ცხოვრების ბოლო წლები თითქმის ყველასგან მიტოვებულმა გაატარა.

       კირკეგორის სტუდენტობის წლებში დანიაშიც ჰეგელის ფილოსოფია იყო გაბატონებული,დანიელი ჰეგელიანელი ი.ლ. ჰაიბერგი,დანიის კულტურული ცხოვრების დიქტატორი,კირკეგორის პირველი მასწავლებელი იყო, კირკეგორი მალე მიხვდა რომ ჰეგელის მოძღვრების სისტემატურობა და ჰარმონიულობა ცხოვრებისაგან, ე.ი რეალური კონკრეტული სინამდვილისგან მოწყვეტის ფონზე იყო მიღწეული, კირკეგორს კი ფილოსოფია ცხოვრების და უპირველეს ყოვლისა საკუთარი ცხოვრების პრობლემების ასახსნელად უნდოდა, ისინი ორი ძირითადი ფაქტის გარშემო იყრიდნენ თავს, მამის მაგალითზე კირკეგორი ხედაცდა, რომ ღმერთის რწმენა და მისი სიყვარული ადამიანს არ აძლევს სულიერ სიმშვიდეს; 27 წლის კირკეგორმა უარი თქვა თავის დანიშნულ რეჟინა ოლსენზე,ერთადერთ ქალზე, რომელიც მას უყვარდა კირკეგორის თქმით ყოველი ნაშრომი ამ ფაქტების ახსნას ცდილობს, ჰეგელის ფილოსოფია აქ მას ვერაფერს ვერ უშველიდა, ჰეგელის ფილოსოფიის მაშტაბები კონკრეტული ინდივიდისა და მისი განცდების დანახვის საშუალებას არ იძლეოდნენ, სინამდვილე კი მხოლოდ  ასეთი ინდივიდებისგან შედგება, აქედან კირკეგორი ასკვნის რომ ჰეგელის ფილოსოფია არ არის ცხოვრებისა და სინამდვილის ფილოსოფია, ე.ი. უარსაყოფია, კირკეგორი შეეცდება კონკრეტული პიროვნების უკიდურესად პიროვნული და ერთხელადი განცდების ანალიზით წვდეს ადამინური არსებობის საზრისს, გაარკვიოს სამყაროში ადამიანის ადგილი და დანიშნულება, ამგვარ ანალიზს იგი ექსისტენციალურს უწოდებს.

       ჰეგელმა,კირკეგორის აზრით ვერ გაიგო რომ კონკრეტული სინამდვილის ე.ი. მუნყოფიერების (Dasein) ინტელექტუალური გაგება შუძლებელია, აზროვნება ცნებებით ოპერირებს და იგი მოწყვეტილია სინამდვილისგან, ჰეგელს თავისი ლოგიკა აზრობრივ აზრობრივ ექსპერიმენტად რომ ჩაეთვალა, რომელიც განზრახ გვერს უვლის სინამდვილეს მაშინ უდიდესი მოაზროვნე იქნებოდა, არსებული სახით კი იგი მხოლოდ კომიკურია, ფიქრობს კირკეგორი. ილუზიაა ჰეგელისებული დებულება სუბიექტისა და ობიექტის შერწყმის შესახებ, ცრუ რწმენა რწმენა აზროვნებისა და  იმის გაიგივება ვინც აზროვნებს, საერთოდ შეუძლებელია მუნყოფიერების სისტემა,თუნდაც იმიტომ რომ იგი არაა დასრულებული, ჩაკეტილი, სისტემა კი სწორედ ამას მოითხოვს, სინამდვილე მოძრაობაშია, ლოგიკა კი გამორიცხავს  მოძრაობას, ჰეგელის ლოგიკაში მოძრაობა ლოგიკისა და ეთიკის აღრევის წყალობით, ნეგატიურისა და ბოროტების K.DZ გაიგივებით წყალობით წარმოიშვება, სინამდვილისათვის არსებითია შემთხვებითობა, ლოგიკური სისტემა კი გამორიცხავს შემთხვევითს, სისტემტიკოსს კირკეგორი ადარებს იმას ვინც უზარმაზარი კოშკი ააგო და თავად ფარდულშიცხოვრობს, რადგან ეს კოშკი საცხოვრებლად გამოუსადეგარია.

       ის რაც ჰეგელის ფილოსოფიამ ვერ გააკეთა, მისი გაკეთება კირკეგორის აზრით, საერთოდ არ შეუძლია ფილოსოფიას, რადგან იგი იარაღად მხოლოდ აზროვნებას იყენებს, აზროვნება თავისი ბუნებით აბსტრაქტულია. იგი ვერ აღწევს სინამდვილეს როცა კირკეგორი სინამდვილეზე და კონკრეტულ არსებობაზე (ექსისტენცზე) ლაპარაკობს მას მხედველობაში უპირველეს ყოვლისა, ადამიანური  არსებობა აქვს, თუმცა ექსისტენცს და მუნყოფიერებას, საერთოდ კონკრეტული რეალურ სინამდვილეს უწოდებს სინამდვილე მისთვის ისაა რაც უპირისპირდება აბსტრაქტულს, ცნებითს რაც ცნებაში არ შედის, კირკეგორს არ აინტერესებს სამყაროს განვიტარების და  მისი კანონზომიერების საკითხები, მისთვის მთავარია ერთეული ექსისტირებადი  ინდივიდუუმი, ექსისტირება მარადიულის დროულში განხორციელებას ნიშნავს, ეს მართალია  წინააღმდეგობრივი აზრია, მაგრამ კირკეგორი ფიქრობს რომ ადამიანის ბუნებას სწორედ ეს გამოხატავს, ადამიანი დაპირისპირებულთა სინთეზია: მარადიულის და დროულის, აუცილებლობის და თავისუფლების, უსასრულისა და სასრულის, იგი ცვალებადია, განვითარებადია, უოველივე ამის გამო ადამიანი არის პერსონა, ამის გამო არ შეიძლება მისი დაშლა ცნებატა შინაარსად, იგი მიუწვდომელია მეცნიერებისათვის და საერთოდ აზროვნებისათვის, აზროვნება მხოლოდ აუცილებელს წვდება, აზროვნება ასაბუთებს, აფუძვნებს, დაფუძნება კი ლოგიკურ აუცილებლობას გულისხმობს, იგი ყოველივეს სზღვრებს აწესებს, ამიტომ არ შეიძლებათავისუფლების ან უსასრულობის დაფუძნება.

       თავისუფლება, კირკეგორის აზრით განხილული უნდა იქნეს არა ლოგიკაში ან ლოგიკურად,არამედ ფსიქოლოგიაში, ეს არ შეიძლება  იყოს ფსიქოლოგია,რომელსაც სურს მეცნიერული იყოს, ე.ი.  დაადგინოს აუცილებელი კანონები,ამგვარი რომ უვე აღარაა ფსიქოლოგია. ე.ი. მოძღვრება სულის შესახებ, იგი ყველაფერს კაუზალურად განმარტავს, მისთვის არ არსებობს არც ტავისუფლება და არც ცოდვა, ამის გამო იგი ადამიანს განიხილავს როგორც ცხოველს, თავისუფლების მოხსნთ მოხსნილია თვისიბრიობის კატეგორია და დაკარგულია სინამდვილე, თავისუფლების სფერი სწორედ ის ის კონკრეტული სინამდვილეა რომელშიც ადამიანი ცხოვრობს და როიმელსაც იგი ყოველ წუთს  ამორჩევით ანხორციელებს, თავისუფლების ასახსნელად კირკეგორს საჭიროდ მიაჩნია არამეცნიერული ფსიქოლოგია, რომელიც ერთნაირად  უშვებს თავისუფლებასაც და აუცილებლობასაც, რომელიც კი არ ამტკიცებს და ასაბუთებს, არამედ აღწერს და მიუთითებს, იგი აღწერს არა იმას თუ რა არის თავისუფლება თავისთავად (ამგვარი საკითხის კვლევაზე კირკეგორი უარს აცხადებს)  არამედ ადამიანს იმ მდგომარეობას, რომელიც თავისუფალ მოქმედებას უსწრებს, ან თან ახლავს.

       ამგვარი ინტერესების მოაზროვნეს ცხადია ჰეგელის ფილოსოფია ვერ დააკმაყოფილებდა, რეალურ პიროვნების ადგილი მან ვერ ნახა ჰეგელის სისტემაში და ამიტომ ხელახლა დააყენა ჰეგელის მიერ თითქოს უკვე გადაჭრილი გაუცხოვების პრობლემა, უნდა დავიწყოთ თავიდან, წერდა იგი შრომაში რომელსაც ეწოდება "გამეორება"  "მე გულს მირევს მუნყოფიერება, სად ვარ მე, რას ნიშნავს ეს სამყარო, რატომ ვმონაწილეობ მე მასში?"

       ჰეგელის ფილოსოფიაში იმედგაცრუებული კირკეგორი შელინგისგან ელოდა შველას, მოხუცი შელინგი, რომელიც თითქმის 30 წელი კარჩაკეტილი ცხოვროდა, მოწვეული იყო ბერლინში ჰეგელიანთა საპირისპიროდ, დადიოდა ხმები რომ მან პრინციპულად ახალი მოძღვრება შეიმუშავა, შელინგის ლექციებს, რომელიც 1841 წ. ნოემბერში დაიწყო და უამრავს ხალხს იზიდავდა, ესწრებოდნენ ჰ.ჰაინე, ბაკუნინი, კირკეგორი და სხვ. თავიდანვე ნათელი იყო რომ შელინგის მიერ დანაპირები ახალი ე.წ. პოზიტიური ფილოსოფია მისტიკის საფუძველზე მოძღვრების აგების ეკლექტიკური ცდა იყო, კირკეგორი სწორედ ამ მხრიდან ელოდა ხსნას, იგი თავის მეგობარს წერდა თუ როგორ გაიხარა, როცა შელინგმა დასვა კითხვა ფილოსოფიისა და სინამდვილის მიმართების შესახებ "ახლა მთელი ჩემი იმედები შელინგს ემყარება" ამბობდა იგი, ტერმინები  "ექსისტენციალფილოსოფია" და "ექსისტენცი" ალბათ აქ მოისმინა პირველად კათედრიდან, თუმცა  სიტყვა ექსისტენცი (Existens)  მის დღიურში უკვე 1835 წ. ჩნდება მხოლოდ რამდენიმე თვის შემდეგ მიხვდა კირჯკეგორი რომ შელინგს, როცა სინამდვილეზე ლაპარაკობდა, მხედველობაში ქონდა არა თავად ის, არამედ აზრი მის შესახებ, რომ მას ახალი პრობლემების კვლევა ძველი საშუალებებით სურდა, კირკეგორი კი დარწმუნებული იყო, რომ სინამდვილე მხოლოდ განცდატა მთლიანობაა, ტკივილის შესახებ აზრში იკარგება ტკივილის  განცდა, ადამიანის ცნებაში-კონკრეტული ადამიანი, სინამდვილის გასაგებად პრინციპულად სხვა, არალოგიკური გზებია საჭირო კირკეგორმა ეს ვერ ნახა შელინგთან და ამიტომ იყო რომ 1842 წ, თებერვალში ხმას წერდა ბერლინიდან“შელინგი აუტანლად ლაპარაკობს".

       შეიძლება ვთქვათ რომ კირკეგორს შეეძლო შოპენჰაუერის ფილოსოფიაში ენახა საყრდენი, მაგრამ შოპენჰაუერის შრომები მან გაიცნო მაშინ როცა ყველა შრომა გამოქვეყნებული ქონდა, შოპენჰაუერი მას ძალზე მოეწონა, პირდმა ცხოვრებამ მოამზადა იგი შოპენჰაუერის პესიმიზმისათვის, მაგრამ კირკეგორი ვერ  მიიღებდა შოპენაუერის მოძღვრებას იმავე მიზეზების გამო რისთვისაც შელინგი უარყო, გარდა ამისა შოპენჰაუერის აბსოლუტური ნება აუფასურებდა სწორედ იმ კონკრეტულ სინამდვილეს, ცხოვრებას რომელიც კირკეგორისათვის მთავარი იყო, კირკეგორს არ გამოადგებოდა არც, ლ. ფოეიერბახის მოძღვრება საერთოდ რეალურ ადამიანზე და საერთოდ სიყვარულზე, რადგან აქ ფაქტიურად ადამიანის აბსტრაქციასთან გვქონდა საქმე, მას არც შტირნერის მიერ საკუთარი კონკრეტული მე_ს გააბსოლუტირება უნდოდა, არსებითად მართლაც ვერცერთი ვერ ცილდებოდა ცნებითი აზრების სფეროს.

       კირკეგორი ფიქრობდა რომ ძველსა და  ახალ აღთქმაში მოცემულია სინამდვილისა და  ადამიანის ბუნების ის ჭეშმარიტი გაგება, რომელიც შემდეგ დაიკარგა და რომელმაც უნდა გადაარჩინოს  თანამედროვე ადამიანი, ამ გაგების აღდგენას ცდილობს კირკეგორი თავის შრომებში: აბრაამის ("შიში და ცახცახი"), იობის ("გამეორება") ადამის ("შიშის ცნება")  ლაზარეს ("სასიკვდილო ავადმყოფობა") თუ სხვათა  სახელებთან დაკავშირებულ ვითარებათა  ფსიქოლოგიური ანალიზით, აქედან ელის იგი კონკრეტული, პიროვნული ცხოვრების პარადოქსების ახსნას, იმის ახსნას რაც სპეციფიკურია თითოეულში, რაც არსად არ მეორდება, სწორედ ეს განუმეორებელი და ერთხელადია ყველაზე ნამდვილი არსებობა, იგი ცნებებში ვერ მოექცევა, არისტოტელეს და შემდეგ კანტის მიერ მითითებული გამეორება, რომ არსებობა არ შედის ცნებაში, კირკეგორმა ხელახლა დაუპირისპირა აბსოლუტურობაზე პრეტენზიების მქონე აზროვნებას, აბსტრაქტული ე.ი. ცნებითი აზროვნება თავისი ბუნებით მოწყვეტილია სინამდვილეს, ამიტომ ის ალამაზებს ცხოვრების სიძნელეებს, აძნელებს მიტოვებულობის, მარტოობის განწირულობის განცდას, იგი  მოჩვენებით საყრდენს აძლევს ცხოვრებაში  საყრდენგამოცლილ ადამიანს, რას შეუძლია სიმშვიდე მოუტანოს ადამიანს? კირკეგორის აზრით არაფერს, ადამიანი განწირულია მუდამ შიშსა და ძრწოლაში იცხოვროს,თავად ააგოს პასუხი ყველაფერზე და ისე გაიკვლიოს გზა ღმერთისაკენ, კირკეგორს სურს ამგვარი დანახული ადამიანისათვის შესაფერისი გზა იკვლიოს, ამ ძიებაში მისთვის მთავარი არაა თანმიმდევრულობა, ლოგიკურობა და დასაბუტება,საქმე ხომ სინამდვილეში გზის გაკვლევას ეხება, ხინამდვილე კი ლოგიკას არ ემორჩილება და ხშირად ლოგიკური და ეთიკური თავლსაზრისით აბსურდია, ამ სფეროს მიუყენა დიალექტიკა,რომლიც მისი აზრით სულაც არაა  აუცილებლად ლოგიკური, იგი ფიქორბდა, რომ დიალექტიკის მრავალი სახე არსებობს და სინამდვილეში თითქმის ყოველ ვნებას საკუთარი დიალექტიკა აქვს.

       ჩვეულებრივ რწმენისგან სიმშვიდეს,ორჭოფობისა და სასოწარკვეთისგან განტავისუფლებას  მოელიან, კირკეგორი კი ფიქრობს ეს არ არის ნამდვილი რწმენა, მორწმუნე არასდროსაა დაზღვეული ცდომისა და ცოდვისაგან, ადამიანი მუდამ ალტერნატივის ინაშე დგას იძულებეულია ერთერთი აირჩიოს, ამბბოს კირკეგორი წიგნში "ან-ან"  გადაწყვეტა მუდამ საკუტარი რისკით ხდება, ამასთან ყოველი გადაწყვეტილება თვისობრივად ახალ მდგომარეობაში გადასვლაა, ნახტომია შუცნობელში,ამოსარჩევთაგან მხოლოდ ერთ-ერთი გზაა თავისთავად სწორი და ადამიანი უნდა მიხვდეს ამას  ამდენად ამორჩევა ღმერთის სურვულის ამოცნობის ცდაა, მაგრამ ჩვენ ამორჩევის შედეგად აავიტარი საშუალება არ გვაქვს დავრწმუნდეთ ამორჩეულის სისწორეში ცხოვრება კი კვლავ ახალ წინააღმდეგობათა წინ გვაყენებს,სადაც ახალი გადაწყვეტილებაა საჭირო და ა.შ. ამ მდგომარეობიდან გამოსავალლის ცდა უაზრობაა,რწმენა კირკეგორის აზრით ასეთ სინამდვილეში მოქმედების საშუალებას აძლევს ადამიანს, ეს მოქმედება ხშირად გაუგებარია, როგორც ლოგიკურად, ისე ეთიკურად, სამაგალითოდ კირკეგორი აბრაამის ისოტრიაზე მიუთითებს, მოხუც აბრაამს უნდა  გადაეწყვიტა ერთადერთი შვილის ისააკის მსხვერპლად შეწირვის საკითხი, მართალია მას ზეცით მოესმა ხმა, რომელიც ამგვარ მსხვერპლს ითხოვდა მაგრამ ეს არ იყო პასუხისმგებლოგისგან განთავისუფლება, ხომ შეიძლება ეს ხმა ეშმაკისა ყოფილიყო და არა ღმერთისა? გონების თვალით ამგვარი რწმენის გზაზე სიარული აბსურდია, კირკეგორს ეს  ამბავი ასე აქვს გააზრებული: ღმერთი ცხადია საერთოდ არ ჩარეულა ამ ვითარებაში  ისააკის  მსხვერპლად შეწირვის გადაწყვეტილება ეს იყო აბრაამის გზა ღმერთისაკენ, მას სურდა დარწმუნებულიიყო მართლა წამდა თუა რა ღმერთი, მას შემდეგ  რაც მან შიანაგანად შვილი შესაწირად გაიმეტა მაშინ მიხვდა რომ ნამდვილად ჰქონდა რწმენა და მსხვერპლი საჭირო არარ იყო

       კირკეგორი ფიქორბს რომ აბრაამის თეორიულად გაგება შეუძლებელია, მას შეიძლება გაუგოს ადამიანმა, რომელიც თავად ტანჯვით ეძებს გზას ღმერთისაკენ, აბრაამის გაგება მომზადება უნდა იყოს და კირკეგორის შრომების მიზანიც  ესაა, იგი ფიქრობს, რომ ფილოსოფია ამისათვის არ გამოდგება, ფილოსოფია რწმენის გარეთ გადის და ეპოქის უბედურებაც ამაშია,აბრაამის სიდიადეს იგი იმაში ხედავს რომ 130წ იცოცხლა და გონებისათვის არასოდეს მიუმართავს, იგი მუდამ მორწმუნე იყო, ე.ი. შეუძლებლის მომლოდინე,მას წამდა, რომ ღმერთს ყველაფერი შეუძლია და  მასთან მიმართებაში სიბრძნე მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, რაც გონებას უგუნურებად მიაჩნია.

       კირკეგორი ხშირად იყენებს შესაძლებლობების ცნებას, იგი მისი აზრით, ურთულესი კატეგორიაა, წიგნში "ძრწოლოს ცნება" რომელიც მის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ნაშრომად ითვლება, იგი წერს: მხოლოდ უბადრუკ ადამიანებს გონიათ, რომ სინამდვილე უფრო  მძიმეა ვიდრე შესაძლებლობა, ასე გონიათ რადგან შესაძლებლობას მუდამ წარმატების შესაძლებლობად თვლოიან,მაგრამ თუ შესაძლებლობის მთელი მოცულობას გავითვალისწინებთ,და დავინახავთ რომ იგი სინამდვილეს უპირისპირდება ისე როგორც უსასრულო-სასრულოს, რაგინდ მძიმე იყოს სინამდვილე, იგი მაინც გაცილებით უფრო ასატანია, ვიდრე შესაძლებლობა სინამდვილეში რაც ხდება იმაზე უარესი მადუამ შესაძლებელია, ასევე შესაძლებელია მისი აცილების, ან დავიწყების წარმოდგენაც,სინამდვილეში მუდამ რჩება იმედი, მაგრამ ის ვინც ყოველი შესაძლებლის გათვალისწინების შემდეგ უბედურად გრძნობს თავს, მას ყველაფერი დაკარგული აქვს, ვინც  შესაძლებლობებით ცხოვრობს, მას სინმადვილე ვერაფრით ვერ გააკვირვებს, იგი არსაიდან არ ელის შველას და რწმენის გზას ადგება, რადგან ღმერთს შეუძლებელის შეუძლია.

       რწმენისა და შესაძლებლობის კირკეგორისეულ გაგებასთან მჭიდრო კავშირშია მისი აზრი "გამეორების" შესახებ, გამეორება გულისხმობს აზროვნების თვალსაზრისით სამუდამოდ დაკარგულის დაბრუნებასა და წარსულის ხელახლა განცდას უფრო მაღალ საფეხურზე, ეს არაა უბრალო გახსენება, ასეთი გამეორება ამავე დროს ახალს გულისხმობს, "გამეორება" რწმენითი, კირკეგორი ფიქრობს რომ ეს ახალი კატეგორიაა,რომელიც ცხოვრებაში დაკარგულის კვლავ დაბრუნების იმედს აძლევს ადამიანს.

       რწმენის პოზიტიურობა განსხვავებით ლოგიკურისაგან, ემყარება ღმერთის ყოვლისშემძლეობას, ლოგიკურად შესაძლებელია ყველაფრის უარყოფა, მაგრამ უარყოფილის დაბრუნება მხოლოდ რწმენით შეიძლება, აბრაამმა და იობმა სწორედ ამ გზით მიიღეს ყველაფერი, რაც დაკარგული ჰქონდათ, ან დაკარგული ეგონათ,რწმენა იწყება იქ სადაც ცოდნა მთავრდება, რწმენა მესამე, უამღლეს საფეხურს ქმნის ადამიანის განვითარებაში, სინამდვილისადმი ესთეტიკურ და ეთიკურ დამოკიდებულებაზე მაღლა მდგომს, ამ სფეროში ბატონობს ტერტულიანეს დებულება "მწამს რადგან აბსურდია".

       კირკეგორი არ ამტკიცებს,თითქოს რწმენა ადამიანის ყოფიერების ერთადერთი სახე იყოს, მაგრამ სპეციფიკურად ადამიანურად კი თვლის მას, წიგნში "ან-ან" იგი გვარწმუნებს, რომ სულაც არ უარყოფს იმის მნიშვნელობას რასაც ფილოსოფია და მეცნიერება სწავლობს, მათი სამფლობელო აზროვნების სფეროს ემთხვევა,ამ სფეროში შედის ლოგიკური, ბუნება და ისტორია, აქ აუცილებლობა ბატონობს და აზმიტომ აქვს აქ ძალა აზროვნებას, როგორც ვხედავთ კირკეგორი ისტორიასაც აუცილებლობას უქვემდებარებს,რწმენისა და თავისუფლების სფეროს იგი უფრო ღრმად ეძებს, ვიდრე ეს ადამიანთა შორის ურთიერთობას შეუძლია მოგვცეს, ისტორიის საქმე მისი აზრით ისაა რაც გარეგანია ადამიანისათვის, მრავალი პიროვნების შინაგანი გადაწყვეტილებათა გამოვლენის ურთიერთკავშირი იძლევა ერთ მთლიანს, რომელსაც შინაგანობა დაკარგული აქვს და აუცილელობას ემორჩილება, თავისუფალ პიროვნებათა  მოქმედება ნივთთა აუცილებელ წესრიგში ექცევა, ამიტომ თავად მოქმედმა არ იცის, რა შედეგი მოჰყვება მის შემოქმედებას, ამ ასპექტით ადამიანი თავადაც ნივთთანაა გათანაბრებული,ადამიანის ეს მასობრივი არსებობა კირკეგორისათვის ადამიანის ანონიმიზაციასა და ამორრალიზაციას ნიშნავს, წინააღმდეგ ჰეგელისა, იგი ფიქრობს  რომ ადამიანთა ცხოვრების ეს გარეგნული მხარე სულაც არ გამოხატავს შინაგანს, რომელიც კონკრეტული რეალობაა, ექსისტენცია, ეს გარეგნული მხარე  კანონებში ექცევა და უკვე ამით ამტკიცებს რომ იგი არაა არსებითი, სპეციფიკური, კანონში  განმეორებადი ექცევა, განმეორებადი კი არ შეიძება სპეციფიკურს  წარმოადგენდეს, ამიტომაა რომ ადამიანი კანონების საშუალებით მართალია მთელ  ქვეყანას იპყრობს, მაგრამ კარგავს საკუთარ თავს,კარგავს იმ რეალობას, სადაც ბატონობს შესაძლებლობა და შემოთხვევითობა, სადაც ან-ან_ის ძალა აბსოლუტურია, იმ სფეროს, რომელშიც  შუძლებელია დადგინდეს ამორჩეულის და განხორციელებულის უპირატესობა განუხორციელებელის მიმართ,ამ სფეროში ძირიტადია არა ამორჩეულის მნიშვნელობა,არამედ თავად ამორჩევის აქტის არსებობა, აქ არ გამოდგება სხვისი გამოცდილება და ზოგადი კანონების ცოდნა, აქ ყველამ თავისი გზა უნდა გაიაროს და ამდენად ყველამ თავიდან უნდა დაიწყოს, ყოველი ადამიანი უნდა მიხვდეს თავის დანიშნულებას იმას,რისი გაკეთებაც მხოლოდ მას შეუძლია და ევალება ღმერთის გეგმაში.

       ნამდვილი სიკვდილი ჩვენში ამ ღვთაებრივი დანიშნულების ჩაკვლაა და არა ხორციელი სიკვდილი. ადამიანმა თავისი ნამდვილი დანიშნულება ე.ი. თავისი თავი უნდა ამოირჩიოს ურიცხვი შესაძლებლობებისან, კირკეგორს ეს წმინდა შესაძლებლობებისათვის მისი  გადარჩენა დაისახა მიზნად, მხოლოდ ამ სფეროშია ადამიანი საკუთარ სამყაროში, მხოლოდ აქა აქვს მას ამორჩევის უფლება,ვალდებულება და პასუხისმგებლობა.

                          

ნიჰილიზმი

ნიჰილიზმი (nihil, არაფერი) - მსოფმხედველობა, რომელიც უარყოფს ეთიკური ნორმების, ქცევის წესების ან ზოგადად ადამიანის არსებობის რაიმე აზრს, მიზანს.

ნიჰილიზმს, როგორც ფილოსოფიურ მიმდინარეობას, ხშირად ფრიდრიხ ნიცშეს უკავშირებენ. ხელოვნების მიმდინარეობები, როგორიცაა დადაიზმი, ფუტურიზმი, ასევე ნიჰილისტურ მოძრაობებად მიიჩნევა.

ცოტა რამ ნიჰილიზმის შესახებ

     ყველა ეპოქას თავისი შესატყვისი ღირებულებები აქვს, რაც განპირობებულია ეპოქის ხასიათით. ანტიკურ პერიოდში მას მითოლოგია და ფილოსოფია განსაზღვრავდა. შუა საუკუნეებში გაბატონებული მდგომარეობა მოიპოვა რელიგიამ, რამაც განაპირობა შესაბამის ღირებულებათა წარმოქმნა; აღორძინების ეპოქაში უპირატესობა ჰუმანისტურმა და საერო იდეალებმა მოიპოვეს; ახალ დროში კაპიტალიზმის ჩამოყალიბებას და დამკვიდრებას თან მოჰყვა საბაზრო ეკონომიკის და დემოკრატიის შესაბამისი ღირებულებები. მეცნიერულ – ტექნიკური პროგრესის ეპოქაში წამყვანი ფასეულობა გახდა მეცნიერება და ტექნიკა.

     როგორც ვნახეთ, ეპოქათა ცვალებადობის კვალდაკვალ ხდება ღირებულებათა შეცვლა. იმსხვრევა ძველი და მის ადგილს თანდათანობით იკავებს ახალი. ეს არის ღირებულებათა გადაფასების პროცესი, რომლის შედეგად მიმდინარეობს ძველი ეპოქის გამომხატველი ღირებულებების შეცვლა ახალი ეპოქის შესატყვისი იდეალებით. ეს ნორმალური პროცესია, რადგან მას აუცილებლობით მოითხოვს საზოგადოებრივი პროგრესი.

     სულ სხვა ვითარებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც ბჭობა ეხება ნიჰილიზმს. იგი წარმოდგება ლათინური სიტყვიდან "ნიჰილ", რაც ნიშნავს არარას. ნიჰილიზმი არის თეორია, რომელიც მოითხოვს არა ღირებულებათა გადაფასებას, არამედ საერთოდ უარყოფს ყოველგვარი ღირებულების მნიშვნელობას. იგი არ ატარებს პრინციპულ განსხვავებას დადებით და უარყოფით ღირებულებებს შორის. რომელს დაამკვიდრებს ადამიანი – ჭეშმარიტებას თუ სიცრუეს, სამართლიანობას თუ უსამართლობას, კანონიერებას თუ უკანონობას, ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს. ნიჰილიზმისათვის დადებით და უარყოფით ღირებულებებს ერთნაირი ფასი აქვს. ამიტომ სულერთია მათგან რომელს განახორციელებს ადამიანი. ეს არის ღირებულებათა გაუფასურების, დევალვაციის პროცესი, რადგან თუ ჭეშმარიტებასა და მცდარობას, ზნეობასა და უზნეობას ერთნაირი მნიშვნელობა აქვს, მაშინ რა ფასი აქვს მათ შორის განსხვავებას? ყველაფერი დამოკიდებულია პიროვნების ნებაზე. ყოველ ინდივიდს შეუძლია აირჩიოს ის, რაც მას მოესურვება. ვისაც უნდა სიკეთე, შეუძლია განახორციელოს იგი, მაგრამ ვისაც უნდა ბოროტება, იმავე უფლებით შეუძლია მისი განხორციელება. ყველაფერი შესაძლებელია, ამიტომ ნებადართულია.

     ნიჰილიზმის პრაქტიკული შედეგია ვოლუნტარიზმი – თვითნებობა და განუკითხაობა. არავის არაფერი ეკისრება, ვისაც რა უნდა, ის აკეთოს. არ არსებობს ობიექტური კრიტერიუმები, რომლის მიხედვით შესაძლებელი იქნებოდა ვინმეს ქმედების შეფასება და განსჯა, რადგან არ არსებობს სავალდებულო და საყოველთაო მნიშვნელობის ღირებულებანი. ყველა ღირებულება სუბიექტურია, ასე ვთქვათ, ერთნაირად ფასობს. ამიტომ ვისაც რა უნდა, იმას აირჩევს და გააკეთებს. ამ მხრივ ადამიანს აქვს აბსოლუტური, შეუზღუდავი თავისუფლება.

     ნიჰილიზმი იგივე სკეპტიციზმია, ოღონდ ღირებულებათა სფეროს მიმართ. არცერთ მორალს უპირატესობა არ გააჩნია. ყოველ ინდივიდს თავისი მორალი აქვს, ამიტომ ვერავინ სხვას ვერ განსჯის. არ არსებობს საყოველთაო და სავალდებულო მორალი, რომლის მიხედვით შესაძლებელი იქნებოდა ობიექტური განსჯა და შეფასება. ამ მხრივ მეტად საყურადღებოა ფრიდრიხ ნიცშეს თვალსაზრისი.

     ნიცშეს ფილოსოფია აღსავსეა ნგრევის პათოსით. მას სურს დაამხოს ევროპული ცივილიზაციის ყველა კერპი, მოარღვიოს ფუძე იმ ღირებულებებისა, რომლებიც მრავალი საუკუნის მანძილზე ითვლებოდნენ ადამიანთა მოქმედების უმაღლეს და მყარ საზომად. ტრადიციულ მორალსა და ქრისტიანულ რელიგიაში ის ხედავს დაცემის სიმპტომებს, თანამედროვე ადამიანში – გადაგვარებას. სფერო, რომელიც ხდება ნიცშეს უკომპრომისო კრიტიკის ობიექტი, არის ევროპული კულტურა, მისი ყველა ძირითადი ასპექტი.

     საკუთრივ ნიცშეს ფილოსოფია იწყება ცნობილი თეზიდან – "ღმერთი მოკვდა"(ასე იტყოდა ზარატუსტრა). ამის საფუძველია ტრადიციული უმაღლესი ღირებულებების უაზრობად, გამოგონილად გამოცხადება და მათი გაუფასურება. მაგრამ მალევე "ღმერთის სიკვდილი" და ტრადიციულ ღირებულებათა გაუფასურება ნიცშეში წარმოშობს ამბივალენტურ გრძნობას. ტრადიციულ ღირებულებათა დამხობის შედეგად მოპოვებული თავისუფლებით აღფრთოვანებას თან ერთვის სულიერი სიცარიელის, რაღაც აუნაზღაურებელი დანაკარგის შეგრძნება, რაც გამოწვეული იყო სწორედ "ღმერთის სიკვდილით". არსებობს მოსაზრება, რომ ნიცშეს მთელი დარჩენილი ცხოვრება იყო ამაო სწრაფვა რაღაცით ამოევსო ის სიცარიელე, ის ვაკუუმი, რომელიც "ღმერთის სიკვდილის" შემდეგ გაჩნდა. ნიცშე მოკლებული იყო როგორც რელიგიურ, ასევე სხვა სულიერ ორიენტირებს და თვლიდა, რომ თავად ის და მთელი მისი ეპოქა სულიერი კრიზისის, ნიჰილიზმის ტყვეობაში იმყოფება. ამისი მიზეზი, მისი აზრით, მხოლოდ ქრისტიანული რელიგიაა. გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ შურისძიების გრძნობით აღსავსე ნიცშე მთელი მრისხანებით თავს დაატყდა ქრისტიანობას. ნიცშე თვლის, რომ სწორედ ქრისტიანულმა რელიგიამ დაამხო ათასწლოვანი პერსპექტივის მქონე რომის იმპერია, დაასამარა ჯანსაღი ანტიკურობა და გადაიქცა კაცობრიობის სულიერი დაავადების – ნიჰილიზმის – წყაროდ.

იგავი, როგორც მხატვრული ჟანრი იგავი ერთ-ერთი უძველესი ჟანრია. ის აღმოცენდა აღმოსავლეთში, სადაც გამოცანებით ლაპარაკი უყვარდათ. იგავების ტექსტები ჯერ კიდევ უძველესი ხალხების, შუმერებისა და ბაბილონელების, წერილობით ძეგლებშია აღმოჩენილი. ჩამოყალიბებული სახე იგავმა საბერძნეთში მიიღო. მთელ მსოფლიოში ცნობილია ძველი ბერძენი მეიგავის ეზოპეს იგავები. ეზოპეს იგავ-არაკები შემონახულია ბაბრიუსის, ფედრუსისა და პლანუდეს მაქსიმუსის ნაშრომებში. პოეტური ფორმა მათ მეჩვიდმეტე საუკუნეში ფრანგმა მეიგავემ ჟან დე ლაფონტენმა მისცა. ქართულ კულტურაში ეზოპესაგან ნასესხებ ზოგიერთ სიუჟეტზე იგავები შეთხზა სულხან-საბა ორბელიანმა. ეზოპე გამორჩეულ ადგილს იკავებს ლიტერატურის ისტორიაში, რადგან ის მხოლოდ იგავ-არაკებს კი არ წერდა, არამედ შექმნა ქარაგმული ენაც, რომელსაც მწერლები და პოეტები საუკუნეების განმავლობაში იყენებდნენ ტირანებსა თუ დიქტატორებთან საბრძოლველად. ამიტომაც იგავურ მეტყველებას, ანუ შეფარვით თქმას, ზოგჯერ ეზოპეს ენასაც უწოდებენ. „იგავის“ ლექსიკურ განმარტებასთან დაკავშირებით ქეგლ–ში ორი მომენტია აქცენტირებული: ჯერ ერთი, იგი „ჩვეულებრივ, ზნეობრივ–დამრიგებლური დასკვნით მთავრდება; მეორეც, გადატანით გამოხატავს „დაფარულ აზრს; გადაკვრით, ნართაულად, ქარაგმულად“ თქმულს. ამგვარი გადატანითი მნიშვნელობით „იგავი“ ტროპის ერთ–ერთი სახის–ალეგორიის ფუნქციას შეითავსებს (შედრ. ბერძნულ. „ალეგორია“, რომელიც „გადაკრულად თქმას“ ნიშნავს). მისი ე.წ. მთავარი წარმმართველი ძალა სწორედ ალეგორიულობაა, სიტყვის იმგვარად „დაგება“ და გამოთქმა, რომ „ ადვილ საცნაურ არ იყოს“, თან სათქმელს მონიშვნითა და მაგალითებით, ანუ სახეებით აჩვენებდეს. „იგავი–მაგალითი“; ძველ ბერძნულში „პარაბოლე“ (შემოგდება, დამატება) – საკუთრივ „იგავსაც“ აღნიშნავდა და მსგავსებასაც. მასში საგანგებგოდ იკვეთება იგავის ტროპული ხასიათი, მისი მსგავსება–სახეობრივი ფუნქცია. Fable – ზღაპარი, იგავ-არაკი, იგავი; parable –short story illustrating a lesson – იგავ-არაკი, იგავი. იგავი —მოყვანილი კერძო შემთხვევა, კაზუსი და მისი საკანონმდებლო 9 მოწესრიგება. ასეთ იურიდიულ-ტექნიკურ ხერხს მიმართავდნენ სამართლის ნორმის უკეთ გაგების მიზნით მაშინ, როდესაც საჭირო იყო ჩვეულებრივი მართლურთიეთობისაგან განსხვავებული რთული შემთხვევის საკანონმდებლო გადაწყვეტა. სულხან–საბა ორბელიანის განმარტებით „იგავი ესე არს სიტყვით მაგალითი, გინა საჩვენებელი, გინა მოსანიშნავი“(ორბელიანი 1991: 322). იგავი – ეს ქართული სიტყვა იმავე ძირისაა, რაც ზმნა „ჰგავს“ და ნიშნავს მსგავსებას, შედარებას(ნათაძე). იგავი, მისი აზრით, ეწოდება ისეთ ლიტერატურულ ეპიზოდს, რომელშიც მოთხრობილია რაღაც კონკრეტული ამბავი და მას განზოგადებული, ალეგორიული აზრი აქვს მინიჭებული. იგავი არის ლაკონური, დიდაქტიკური ამბავი, პროზა და ლექსი, რომელიც ასახავს ერთი ან მეტი მოვლენის არსის სწავლასა და პრინციპებს. იგი განსხვავდება შინაარსობრივად, რადგან იგავის ერთ ტიპში გვხვდებიან ცხოველები, მცენარეები, ან ბუნების ძალები, როგორც სიმბოლოები, ხოლო მეორე ტიპში – სახარებისეულ, ბიბლიურ იგავში ღვთაებრივთან, ზეცნობიერთან ადამიანის კავშირის სიმბოლოს განასახიერებენ პერსონაჟები. ფაქტობრივად, იგავი არის ტიპის ანალოგია. ზოგიერთი მეცნიერის, კროსანის, ბაუჩერის აზრით, კანონიკური სახარებისა და ახალი აღთქმის არეალში ვრცელდება სწორედ ტერმინი „იგავი". იგავი ქვეტექსტით მიუთითებს, თუ როგორ უნდა მოიქცეს პირი და რა უნდა სჯეროდეს. იგავი ხშირად მეტყველებს მეტაფორულ ენაზე, რომელიც საშუალებას აძლევს ადამიანს, რათა უფრო ადვილად განიხილოს რთული და კომპლექსური იდეები. მას შეუძლია გამოხატოს აბსტრაქტული არგუმენტის გამოყენებით კონკრეტული ნარატივი, რომელიც უფრო მარტივი და ადვილად გასაგებია. ალეგორიზმის თვალსაზრისით, შეიძლება საინტერესო იყოს იგავის გენეზისის საკითხის მითოლოგიური სამყაროს წარმოშობასთან შედარება. იგავი, ისევე როგორც მითი, მოგვითხრობს საკრალურ ამბავს, იგი აღწერს დასაბამიერი, „საწყისთა“ საარაკო დროის მოვლენას, ანუ ამბებს იმის შესახებ, თუ როგორ გახდა შესაძლებელი ზებუნებრივ არსებათა საგმირო საქმეების წყალობით რეალობა არსებობად ქცეულიყო, ვგულისხმობთ სამყაროულ რეალობას, კოსმოსს ან მის რომელიმე ფრაგმენტს. თუმცა თუ მითების პერსონაჟები ზუბუნებრივი არსებები 10 არიან და ცნობილნი გახდნენ იმით, რაც გააკეთეს „საწყისთა“ საარაკო დროში, იგავში, ერთი შეხედვით, სრულიად ჩვეულებრივ პერსონებსაც ვხედავთ. იგავის წარმოშობასაც, მითოლოგიის მსგავსად, საზოგადოებრივ-კულტურული განვითარების დონე, კონკრეტული ისტორიული ფაქტორები განაპირობებდა. თავისი განვითარების ადრეულ ეტაპზე ორივე ორგანულად იყო დაკავშირებული რელიგიურ- წეს-ჩვეულებებთან, რომლებიც ხსნის როგორც მითის, ასევე იგავის არსს. მითმა თავისი სინკრეტული ბუნების წყალობით მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა სხვადასხვა იდეოლოგიური ფორმის გენეზისში - ის იყო ადრეული მეცნიერული წარმოდგენების, სიტყვიერი შემოქმედების საწყისი მასალა, კერძოდ, ზღაპრის, საგმირო ეპოსის, ლეგენდის და ისტორიული გადმოცემების განვითარებისათვის და მათში უკვე მითის ეტიოლოგიური ფუნქცია დაკარგულია. იგავი საფუძვლად დაედო კლასიკური ლიტერატურის ნიმუშების შინაარსს და ბევრწილად განსაზღვრა კიდეც მათი მთავარი სათქმელი. რაც შეეხება ტექსტების კოსმიურ მნიშვნელობას, ეს ფენომენი აშკარად ახასიათებს როგორც მითოლოგიურ მემკვიდრეობას, ასევე იგავს. იგავის ავტორები პერსონაჟებს მუდმივ ხასიათს ანიჭებენ, რადგან, მათი აზრით, იგავში უმთავრესია სწორედ მორალიზაცია, „კეთილი“ და „ბოროტი“ საწყისის დანახვა. ავტორი - ტილე აცხადებს, რომ იგავი წარმოიშვა ლანძღვისაგან (რომელშიც გამასხარავებულია თანამოსაუბრის ნაკლი). ასევე ლანძღვასთან დაუკავშირებიათ იგავი იგავის თეორეტიკოსს ოტტს, თეოლოგ ტილიხს, ზოოფსიქოლოგ-ეტოლოგ მეისერს. იგავს საფუძვლად უდევს განსაზღვრული საყოფაცხოვრებო სიტყვიერი სიტუაცია ზოგადი მნიშვნელობისა, ჭკუის სასწავლი საუბარი, რომელიც ლანძღვისგან მხოლოდ ტემპერამენტით განსხვავდება. მითის მსგავსად იგავის მხატვრული ტრანსფორმაციის უმაღლესი საფეხური ლიტერატურულ ტექსტში იკითხება. სწორედ მასში გამოისახება თანამედროვე მაღალმხატვრული აზროვნების ფილოსოფიური საფუძველი: ხილული სამყაროს მიღმა აბსოლუტური იდეის არსებობა. პირველითაგანვე ხომ იყო იგავი. ამ ქვეყნად ყოველივე იგავით შეიქმნა, რაც კი შეიქმნა. იგავი წინ უსწრებდა ადამიანის ყოფნას. იგავი იყო უპირველესი განზრახვა ღმერთკაცისა და ხელოვნებისა. და როცა ყოველივე არარად დარჩება, დარჩება, ალბათ, იგავი. 11 იგავის გაცოცხლებით პროფანული ქრონოლოგიური დროიდან გავდივართ და თვისობრივად განსხვავებულ დროში შევდივართ. ანუ იგავის ნებისმიერი ინტერპრეტაცია, რომელიც პირველი საუკუნის ჰაერით არ სუნთქავს, არ შეიძლება იყოს მართებული (ალისონი 2008: 12). ქართულ მწერლობაში ეს მოსაზრება თავის განუმეორებელ დატვირთვას იძენს.